Historia olejku Bergamot

Bergamotka jest obecnie najbardziej znana jako olejek eteryczny oraz składnik herbaty Earl Grey. Nie wszyscy wiedzą jednak, że ludzie używają jej od tysięcy lat. Od starożytnej Azji po współczesną aromaterapię – bergamotka przebyła naprawdę długą drogę, a jej zastosowania na przestrzeni dziejów są niezliczone!

Czym jest bergamotka?

Zazwyczaj, gdy myślimy o bergamotce, mamy w głowie rosnące we Włoszech drzewo cytrusowe. W rzeczywistości istnieją dwa rodzaje bergamotki: jeden to drzewo cytrusowe, a drugi to zioło rosnące w Ameryce Północnej. Drzewo bergamotki, znane pod naukową nazwą Citrus bergamia, ma niewielkie rozmiary i kwitnie tylko zimą. Daje specyficzny rodzaj owoców cytrusowych, wielkości mniej więcej pomarańczy. Dojrzałe owoce mają kolor cytryny i często kształt gruszki (2). Niektórzy twierdzą, że jest to hybryda cytryny i limonki, a inni uważają, że bergamotka stanowi krzyżówkę cytryny i grejpfruta (2).

Z kolei występujące w Ameryce zioło bergamotki, Monarda fistulosa lub Monarda didyma, to rodzaj dzikiej rośliny kwiatowej należącej do rodziny jasnotowatych (4). Jego oficjalna nazwa to pysznogłówka, jednak nazywa się ją powszechnie dziką bergamotką ze względu na podobny do tego drzewa owocowego zapach. Ta dzika roślina rośnie na całym kontynencie północnoamerykańskim i kwitnie różowymi lub lawendowymi kwiatami. Mimo że nie wytwarza owoców, jest bardzo atrakcyjna dla pszczół i kolibrów (4). Oba rodzaje bergamotki noszą tę samą nazwę, ale są to dwie zupełnie różne rośliny, w związku z czym mają odmienny skład chemiczny. W drzewie bergamotowym znaleźć można neoeriocytynę, naringinę, poncerytynę i mitrocynę (3). Zioło pysznogłówki zawiera natomiast p-cymen, tymol, a-pinen, b-pinen i octan cytronelylu (7). Choć różne składniki dają różne rezultaty, historia pokazała, że oba rodzaje bergamotki były przydatne na przestrzeni dziejów.

Bergamotka na przestrzeni dziejów

Uważa się, że drzewo bergamotowe pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej, tak jak inne drzewa cytrusowe. Z Azji do Persji trafiło przypuszczalnie Jedwabnym Szlakiem (7). Stamtąd bergamotkę przewieziono do różnych krajów basenu Morza Śródziemnego, takich jak Grecja. Choć dokładne daty nie są znane, pojawiła się w Persji prawdopodobnie przed I wiekiem p.n.e. (7). Z czasem drzewa bergamotowe trafiły do Maroka, Francji, Turcji, Tunezji, Algierii i Włoch. Dzisiejsza odmiana bergamotki, którą znamy, została zhybrydyzowana we Włoszech przez ogrodników. Uważa się, że stało się to około roku 1000 n.e. (8). Kiedy Europejczycy przybyli do Ameryki Południowej, niektórzy z nich przywieźli drzewa bergamotowe do Argentyny i Brazylii, gdzie rosną do dziś (7).

Co kryje się pod nazwą bergamotka?

Nazwie „bergamota” czy też „bergamotka” przypisuje się dwa różne pochodzenia. Jedna wersja głosi, że nazwa ta pochodzi od włoskiego miasta Bergamo, które słynęło z sadów bergamotowych (1). Inna teoria mówi o „bey armut”, co po turecku oznacza gruszkę książęcą (1). Łacińska nazwa zioła została natomiast stworzona na cześć hiszpańskiego lekarza i botanika Nicolasa Monardesa, który napisał pierwszą książkę opisującą tę roślinę (6).

Bergamotkę, pysznogłówkę oraz olejek bergamotowy wykorzystywano w przeszłości do produkcji herbaty, leków, a nawet kosmetyków. Jednak zarówno drzewo, jak i zioło miały także wiele różnych zastosowań praktycznych i kulturowych, które sprawiły, że stały się cenne dla różnych społeczeństw. Czytaj dalej, aby dowiedzieć się więcej o sposobach użycia bergamotki i olejku bergamotowego na przestrzeni dziejów!

Bergamotka w potrawach i napojach

Obecnie bergamotka jest najbardziej znana z tego, że stanowi główny składnik herbat Earl Grey i Lady Grey. Według większości przekazów historycznych herbata Earl Grey została sprowadzona do świata Zachodu przez hrabiego Greya. Miało to miejsce pod koniec XVIII wieku, kiedy to chiński szlachcic zapoznał hrabiego z tą herbatą (7). Co ciekawe, inne źródła podają, że bergamotka przybyła do północnej części Europy z Włoch, gdzie drzewa bergamotowe uprawiano na handel z wędrownymi kupcami (1). Niezależnie od tego, która historia jest prawdziwa, herbata z dodatkiem bergamotki istnieje w Chinach od czasów starożytnych, ale w Europie pojawiła się dopiero w epoce wiktoriańskiej. Istnieje również odmiana herbaty perskiej z olejkiem bergamotowym, znana na Bliskim Wschodzie od pierwszego wieku naszej ery (7)!

Choć bergamotkę często wykorzystuje się do produkcji herbaty, ludzie zazwyczaj jej nie jedzą, ponieważ uważają, że jest zbyt gorzka. Mieszkańcy Turcji i Grecji od stuleci stosują jednak bergamotkę jako przyprawę w swojej kuchni. Dodaje się ją na przykład do tureckiej marmolady, która od wieków jest dobrem luksusowym. W XIX i na początku XX wieku Europejczycy często używali bergamotki jako przyprawy do słodyczy (2).

Przed przybyciem Europejczyków wiele plemion rdzennych Amerykanów przygotowywało herbatę również z pysznogłówki, czyli dzikiej bergamotki. Słynęło z tego zwłaszcza plemię Oswego, do tego stopnia, że jedną z popularnych nazw tej rośliny jest herbata Oswego (4). Według przekazów historycznych to właśnie przez tę herbatę pysznogłówkę zaczęto nazywać dziką bergamotką, ponieważ napój miał korzenny, cytrusowy smak.

Herbata z bergamotki stała się popularna w kolonialnej Ameryce podczas wojny o niepodległość. Po tzw. „herbatce bostońskiej” wielu Amerykanów zaczęło parzyć herbatę z pysznogłówki jako zamiennik brytyjskiej herbaty, której nie chcieli pić (6). W odróżnieniu od klasycznej bergamotki, pysznogłówka była często spożywana przez rdzennych Amerykanów w formie przyprawy do potraw lub po prostu jako liście (4).

Zastosowania bergamotki w medycynie

Wiele różnych kultur wykorzystywało bergamotkę nie tylko jako herbatę, ale także do celów leczniczych. W tradycyjnej medycynie chińskiej olejku bergamotowego używano do wspomagania układu trawiennego, łagodzenia bólu mięśni, odmładzania skóry i zapobiegania rozwojowi bakterii (7). Również w starożytnych Indiach lekarze ajurwedyjscy stosowali olejek bergamotowy, aby zadbać o zdrowie skóry i układu trawiennego. Był to także środek antyseptyczny i antybakteryjny. Służył do łagodzenia gorączki, a według niektórych źródeł nawet do leczenia zaburzeń psychicznych, takich jak lęk i depresja (10).

W starożytnej Persji i Grecji ludzie palili bergamotkę jak kadzidło, aby pomóc w leczeniu chorób układu oddechowego (7). Po powstaniu Imperium Osmańskiego, praktyka ta została przejęta również przez Turków. Włosi często spożywali sok z bergamotki w celu pozbycia się robaków, leczenia malarii i obniżenia gorączki. Stosowali też olejek bergamotowy jako środek antyseptyczny do leczenia ran i zapobiegania infekcjom (8).

W Ameryce Północnej plemiona rdzennych Amerykanów piły herbatę z pysznogłówki ze względu na jej dobroczynne działanie i przyjemny smak. Jako herbatę stosowano bergamotkę w leczeniu infekcji jamy ustnej lub gardła, zapalenia dziąseł i problemów żołądkowo-jelitowych. Co ciekawe, chociaż zioło pysznogłówki jest zupełnie innym gatunkiem niż drzewo bergamotowe, obie rośliny były wykorzystywane ze względu na właściwości antyseptyczne (4). Wiele plemion rdzennych Amerykanów używało zioła w formie specjalnej pasty do leczenia infekcji lub otwartych ran. Niektóre plemiona wykorzystywały je także do ochrony przed infekcjami jamy ustnej, dlatego pysznogłówka była jednym z pierwszych składników stosowanych do płukania jamy ustnej (4).

Wykorzystanie bergamotki w pielęgnacji

Bergamotka jest nie tylko głównym składnikiem herbaty Earl Grey – na jej bazie tworzy się również perfumy, wody kolońskie i inne produkty dla urody. Nie wszyscy wiedzą, że roślina ta obecna jest w produktach do pielęgnacji na całym świecie od tysięcy lat! W starożytnych Chinach i innych krajach Azji Południowo-Wschodniej olejek bergamotowy był niezwykle popularny wśród elit. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety smarowali ciało lub ubranie olejkiem bergamotowym, aby poczuć przyjemny, cytrusowy zapach (8). Uważa się, że bergamotka była także używana jako perfumy w starożytnej Persji, Grecji i Imperium Osmańskim. Miała tak wielką wartość, że mogli sobie na nią pozwolić jedynie członkowie rodzin królewskich lub najbogatsi szlachcice (7).

Olejek bergamotowy był również bardzo ceniony przez rzymskie i włoskie elity, ze względu na swój przyjemny aromat, który wykorzystywano do maskowania zapachu ciała (10). W 1686 roku Francuz Francis Procopius poznał olejek bergamotowy podczas wizyty na Sycylii (8). Przywiózł trochę tego olejku – zwanego często wodą bergamotową – ze sobą do Francji, a Europejczycy zaczęli stosować go w różnych rodzajach perfum (8). Co ciekawe, zapach bergamotki, który sprawia, że jest ona cennym składnikiem perfum, jest również powodem, dla którego wiele osób nie chce jeść jej owoców, ponieważ podobno mają one smak perfum (8). W 1709 roku opracowano zapach do ciała dla mężczyzn, którego głównym składnikiem był olejek bergamotowy. Zapach ten określano mianem wody kolońskiej i była to pierwsza woda kolońska dla mężczyzn na świecie (8). Bez bergamotki dzisiejszy globalny przemysł męskich wód kolońskich nigdy by nie powstał!

Oprócz perfum i wód kolońskich, różne społeczności używały olejku bergamotowego jako dezodorantu. Ponieważ uważano, że bergamotka ma właściwości antyseptyczne i antybakteryjne, stosowano ją na przykład pod pachami, aby zmniejszyć nieprzyjemny zapach wywołany przez bakterie. Chociaż ludzie w starożytnych Chinach, Grecji i Turcji mogli nie rozumieć naukowej mechaniki tego działania, z pewnością zauważyli, że stosowanie bergamotki w określonych miejscach ciała zmniejsza ilość wydzielanego przez nie zapachu. W ten sposób bergamotka stała się jednym z pierwszych dezodorantów na świecie (8).

Choć w Europie to drzewo bergamotowe wprowadzono jako pierwsze do pielęgnacji ciała, pysznogłówka również stosowana była od wieków jako kosmetyk. Podobnie jak w przypadku bergamotki, zioło to wykorzystywano jako rodzaj perfum, a rdzenni mieszkańcy pocierali rozdrobnionymi liśćmi ubrania lub skórę, aby lepiej pachnieć (4).

W Ameryce Północnej bergamotkę stosowano również jako rodzaj pomady do włosów – rozdrobnione liście wcierano we włosy, aby nadać im przyjemny, cytrusowy zapach (4). Plemię Czejenów słynęło z tego, że bergamotkę wkładano tam nawet w grzywy i ogony koni, aby nadać im przyjemniejszy zapach (4)! Kiedy bergamotka pojawiła się w Europie, szybko stała się popularnym dodatkiem do drogich pomad do włosów i składnikiem perfum (5).

Bergamotka w kulturze

Oprócz zastosowania w medycynie i kosmetyce, bergamotka miała w wielu starożytnych kulturach znaczenie religijne i duchowe. Zarówno w starożytnych Chinach, jak i starożytnych Indiach wierzono, że olejek bergamotowy ma tak wiele właściwości leczniczych, ponieważ pomaga przywrócić przepływ energii w całym organizmie (5). W związku z tym społeczeństwa te wykorzystywały bergamotkę w rytuałach oczyszczania, aby utrzymać się w zdrowiu fizycznym i duchowym.

W Ameryce Północnej wierzono, że pysznogłówka pomaga w uzdrawianiu duchowym i fizycznym. Rdzenni Amerykanie używali herbaty z bergamotki w rytuałach oczyszczania i w saunach, aby pomóc organizmowi pozbyć się negatywnej energii i przywrócić go do stanu równowagi. Niektóre plemiona wierzyły, że posiadanie ziela pysznogłówki przy sobie lub w domu przynosi szczęście i powodzenie, dlatego dziką bergamotkę często umieszczano w apteczkach (4).

Historia handlu bergamotką

Bergamotka odegrała również znaczącą rolę w handlu — ceniono ją zwłaszcza w Starym Świecie. Jak wspomniano wcześniej, drzewo bergamotowe zostało pierwotnie przywiezione z Azji Południowo-Wschodniej wzdłuż Jedwabnego Szlaku (7). Ponieważ Jedwabny Szlak był największym szlakiem handlowym prowadzącym z Azji do Grecji i na Bliski Wschód, świadczy to o wysokiej wartości, jaką bergamotka miała dla starożytnych kupców. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że drzewo to trafiło do innych krajów, w których obecnie występuje, również za pośrednictwem handlu.

Od początku XVIII wieku bergamotka stała się w Europie bardzo cennym towarem i była uprawiana głównie we Włoszech (10). W różnych regionach Włoch powstawały liczne sady, a uprawa bergamotki stała się głównym źródłem dochodów włoskiej gospodarki przez ponad dwieście lat (10). W czasie II wojny światowej Włochy odmówiły jednak eksportu produktów z bergamotki do którejkolwiek z sił alianckich. W związku z tym na popularności zyskały firmy z Brazylii i Meksyku, które sprzedawały produkty z bergamotki (7). Dzięki temu kraje Ameryki Łacińskiej mogły rozwinąć gospodarkę opartą na bergamotce, a Włochy straciły monopol na ten naturalny surowiec na współczesnym rynku globalnym.

Bergamotka w polityce

Obok religii i handlu, bergamotka miała również znaczenie kulturowe jako narzędzie polityczne. Jak wcześniej wspomniano, roślina ta została wprowadzona do Europy przez hrabiego Greya, który otrzymał ją od chińskiego szlachcica. Niektóre zapisy mówią, że hrabia Grey przedstawił w parlamencie projekt ustawy, która nakłaniała do picia herbaty na bazie bergamotki jako sposobu na zacieśnienie stosunków dyplomatycznych między Anglią a Chinami (5). W ten sposób bergamotka stała się narzędziem dyplomatycznym dla tych dwóch krajów.

Za oceanem, w czasie wojny o niepodległość Ameryki, również pysznogłówka zyskała znaczenie polityczne (6). Kiedy Amerykanie zaczęli używać bergamotki jako zamiennika brytyjskiej herbaty, uczynili z niej w istocie narzędzie swojej rebelii przeciwko Wielkiej Brytanii. Co ciekawe, w tej sytuacji bergamotka została wykorzystana raczej w celu osiągnięcia politycznego buntu niż politycznej harmonii.

Bergamotka w ogrodnictwie

Zanim w Europie zaczęto stosować bergamotkę do produkcji herbaty i kosmetyków, była ona znana głównie jako drzewo ozdobne w ogrodach włoskich elit. Uważano ją nie tylko za roślinę piękną, ale także cenną, ponieważ była jednym z niewielu drzew, które dawały owoce zimą (8). Nie wiadomo, kiedy po raz pierwszy drzewa bergamotowe zaczęły pojawiać się w ogrodach we Włoszech, ale pierwsze europejskie wzmianki o tych cytrusach pochodzą z 1646 roku, więc z pewnością było to jakiś czas wcześniej (8). Uważa się, że drzewa bergamotowe były podobnie cenione przez Persów i Turków. Wśród tureckich elit bergamotka miała tak dużą wartość, że nazywano ją gruszką książęcą i można ją było znaleźć tylko w najbogatszych ogrodach Imperium Osmańskiego (1).

Z czasem bergamotka stała się bardziej popularna w innych krajach europejskich — nierzadko można było znaleźć drzewa bergamotowe w parkach Anglii czy królewskich ogrodach Hiszpanii (8). Kiedy europejskie elity zaczęły osiedlać się w obu Amerykach, przywożono tam drzewa bergamotowe, aby rozjaśnić ogrody w miesiącach zimowych. Występująca w Ameryce pysznogłówka była z kolei uważana przez Europejczyków za roślinę egzotyczną (4). W rezultacie szybko stała się dodatkiem do europejskich ogrodów. Pysznogłówka była pierwszym rodzimym ziołem występującym w Ontario, które zostało wprowadzone do europejskiego ogrodnictwa (4).

Bergamotka w Young Living

Cytrusowy zapach olejku eterycznego Bergamot jest doskonałym dodatkiem do porannej rutyny i wywołuje zapał do codziennych obowiązków domowych. Czysty olejek eteryczny pozyskuje się w procesie tłoczenia na zimno z żółto-zielonej skórki owocu. Olejek Bergamot ma przede wszystkim cierpki i podnoszący na duchu aromat, w którym można również wyczuć słodkie, odprężające nuty. Produkt cieszy się popularnością ze względu na właściwości oczyszczające skórę, a jego cudowny zapach sprawia, że jest chętnie stosowanym dodatkiem do luksusowych perfum, szamponów, mydeł i środków myjących. Olejek Bergamot jest światłoczuły, dlatego należy unikać stosowania go przed przebywaniem na słońcu.

Bergamotka ma naprawdę barwną historię: używano jej między innymi w celach wojennych, kosmetycznych i duchowych. Jakie jeszcze zastosowania znajdzie ta roślina w miarę upływu czasu?

Historia
olejku Tea Tree

Historia
olejku Lavender

Historia
olejku Peppermint